Deprem Uzmanı Dr. Öğr. Ü. Ferhat PAKDAMAR ile Okullarda Deprem Eğitimi ve Yönetimi Hakkında Konuştuk

Okullarda deprem hakkında verilecek eğitimlerde hangi konular öncelikli olmalıdır?

 

Okullarda çocuklarımıza deprem hakkında vermemiz gereken tek eğitim dürüstlüktür.

Hocam dürüstlüğün depremle ne ilgisi var? diyeceksiniz. Hemen anlatayım efendim. Dürüst insanlar yaptıkları işi en doğru şekilde yaparlar. Yetiştirdiğiniz çocuklardan inşaat mühendisi, mimar, müteahhit, imar yetkilileri… vb. olacak olan çocuklar işlerini olması gerektiği gibi yaparlarsa hiçbir bina depremde yıkılmaz. Çok bilindik bir söz vardır “Deprem öldürmez kötü bina öldürür” diye. Kötü binanın da tek müsebbibi işini dürüstçe yapmayan insanlardır.

Elbette ki sizin beklediğiniz cevabı da vermeden geçmek olmaz. Deprem eğitimi üç aşamadan oluşur. Deprem öncesi, deprem anı ve deprem sonrası yapılacaklar şeklindedir. Bu aşamalar da kendi içinde sınıflara ayrılır. AFAD’ın, Belediyelerin, Çeşitli Üniversite ve kamu kurumlarının bu aşamalarla ilgili detayları içeren kitapçıkları, eğitim videoları, seminerleri, web sayfaları… vb. bulunmaktadır. Daha detaylı bilgilere o kaynaklardan ulaşılabilir. Burada çok kısa olarak başlıklarda bulunması gereken ana eğitimleri ifade edebiliriz

Deprem Öncesi Eğitimi

Çocuklar büyüklerin sözlerini değil hareketlerini taklit ederler ve görsel hafızaları, anıları, sözlerden daha kalıcıdır. Hiç depremi yaşamamış çocuklara deprem simülatörleri ile mutlaka gerçek deprem sarsıntısı ve yıkıcı etkisi yaşatılarak anlatılmak istenen şeyin ne kadar korkunç ve yıkıcı olduğu gösterilmelidir.

Deprem Anı Eğitimi

Başlarına gelecek olan korkutucu şeyin ne olduğunu artık öğrenmiş olan öğrencilere artık olay anında ne yapmaları gerektiği bilinci rahatlıkla kabul ettirilebilir. Sorun şu ki deprem anında sakin olup başlarına düşebilecek yapısal olmayan eleman parçalarından korunmaları için pasif korunma yöntemleri (Sıra yanına, altına saklanma durumu gibi) tatbikatı yaptırılır. Buradaki kabul şudur: içinde bulunduğunuz bina sağlam ve depremde yıkılmayacak siz sadece üzerinize düşebilecek eşyalardan kendinizi koruyun.

Deprem Sonrası Eğitimi

Deprem sonrasında binamızda, mahallemizde, ilçemizde, şehrimizde ne tür aksaklıklar olacağı bilgilerinin öğretilmesi ve bu durumların her bir aşaması için ne kadar süreyle ne tür eylemler yapılabileceğinin çocuklarda bilinç olarak oluşturulması.

Verilen bu eğitimlerin çocuklarımız tarafından bilgi düzeyinde kalmayıp bilinç düzeyine çıkıp çıkmadığının mutlaka bir ölçekle kontrol edilerek tek bir bireyde dahi eksiklik kalmayacak şekilde çocuklardaki bilgi ve bilincin takip edilmesi gerekmektedir.

Okullarda yapılan deprem tatbikatlarında özellikle üzerinde durulması gereken konular nelerdir?

Gördüğüm kadarıyla deprem tatbikatlarındaki en önemli eksiklik, öğrencilere içinde bulundukları binanın sağlam olmadığı duygusunun verilmesi ya da içinde bulundukları binaya depremde hiçbir şey olmayacağı duygusu çocuklara verilmelidir. Çünkü zaten bina yıkılacaksa deprem anında kaçmaya çalışarak kurtulamazsınız. Yıkılmayacaksa da korkmanın bir alemi yok. Sadece basit yaralanmalardan korunup, okul cihaz ve aletlerini (bilgisayar vb.) koruyup sarsıntı sonlandıktan sonra telaş etmeden, koşmadan, düzenli bir şekilde varsa açık alanlara yönelmek psikolojik olarak çocukları rahatlatacaktır.

Özellikle İstanbul’daki okul binaları deprem anında hızlı boşaltılması için hangi özellikleri taşımalıdır?

Şu an üniversitede içinde bulunduğum fakülte binasının deprem hesaplarını ben yaptım. Geçenlerde olan 5.8 büyüklüğündeki depremde ilk sarsıntıyı aldığımızda bunun orta büyüklükte bir deprem olduğunu hissettim sarsıntının devam edeceğini bildim fakat odamdan ayrılmadım. Deprem bittikten sonra öğrenclerin hepsi düzenli bir şekilde binayı terkettiler ve bir öğrenci odama gelip hocam yarım saat sonraki Matematik dersimizi yapacak mısınız? Ders olacak mı? Diye sordu. Ben de –Elbette ki ders olacak herkesi sınıfa bekliyorum, dedim. Olması gereken tek şey okul binalarının asla yıkılmayacak şekilde imal edilmesi veya yenilenmesidir. Deprem anında sarsıntıdan yıkılabilecek zayıflık ve eskilikte bir okul içerisindeyseniz depremin o binayı yıkma süresinden daha hızlı bir şekilde o binayı tahliye etme imkanınız yoktur. Depremlerde binalar 30-40 saniye içinde yıkıma uğrarlar.

Şimdi ben size soruyorum – Eğer yıkılabilecek zayıflıktaysa hangi okulu 30 saniyede boşaltabilirsiniz? Dolayısıyla hızlı tahliye değil, güvenli okul stratejisi için yönetimlere baskı yapmak ve geleceğin yöneticileri olan öğrencilerde kültür oluşturmak zorundayız.

Deprem anında ilk olarak neler yapılmalıdır?

Deprem anında yıkılması muhtemel zayıflıkta bir binanın içindeyseniz hayat üçgeni oluşturabilecek bir nesnenin yanında kalmaya çalışmaktan başka yapılabilecek hiçbir şey yoktur. Hayat üçgeni oldukça masif, sert, ağır ve dayanıklı bir cismin yanında oluşması muhtemel boşluktur. Bu boşlukta cenin pozisyonu almak gerekir. Tekrar söylüyorum. Bu durumda yıkılabilecek okul binalarının yenilenmesi ve yıkılmayacağının kabullenilerek deprem anı planlaması yapmak gerekmektedir. Yıkılmayacak okul binalarında ise sadece üzerimize düşmesi muhtemel eşyalardan kaçınmak gerekir. Sıraların yanında durmak uygundur. Ayrıca okul binalarının sınıf ve koridorlarına dekoratif asma tavan yapılması şimdilerde çok tercih edilen bir mimari yöntem olmakla birlikte bu tür asma tavanların maalesefki depremlerde kopup aşağı düşebileceğini ve yaralanmalara sebep olacağını düşünerek depreme dayanıklı hale getirilmesi gerekmektedir veya başka tür tavanlar tercih edilmelidir. Aynı asma tavan problemi pek çok kamu binası, hastane ve avmlerde de mevcuttur. Bu tavanlar deprem dayanıklı olarak imal edilmemektedir. İnsanı öldürmez ama deprem veya yangın sonrası kaçışı engeller ve yaralanmalara sebep olur.

Okul binalarında deprem anında dikkat edilmesi gereken en tehlikeli alanlar neresidir?

Okul binalarında da diğer binalarda da deprem anında ve depremden sonra binanın iğer hiçbir yeri hasar görmese de tehlikeli olup hasar oluşabilecek en tehlikeli yerler merdivenlerdir. Deprem ve yangın tahliyeleri mümkünse yangın merdivenlerinden gerçekleştirilmelidir. Deprem sonrası anlık bir yüklenme yapmadan merdivenlerde bir hasar olup olmadığı kontrol edilmeli ondan sonra merdivenler kullanılmalıdır.

Son olarak okul yönetimine, eğitimcilere ve talebelere bir mesajınız var mı?

Okul yönetimleri okul binalarının sağlam olup olmadığını mutlaka incelettirmeli ve deprem dayanımı yetersiz binalarda asla eğitim yapmamalıdırlar. Bu konuda amirlerine, yöneticilerine, siyasilere baskı yapmalı ve okul binalarının hepsinin deprem dayanıklı olmasını sağlayana kadar gayret göstermelidirler. Japonya’da deprem olduktan sonra insanlar diğer binaların hepsini boşaltıp kendi mahallelerindeki okul binalarına giderler. Çünkü japonyadaki okul binaları depremde yıkılmayacak şekilde imal edilmiştir. Ayrıca o mahalledeki insanlara 72 saat yetecek kadar, yiyecek, su ve ısınma ihtiyacını sağlayabilecek teçhizatlar sahiptir. Okul bahçelerinde büyük su ve gaz tankları mevcuttur. Ayrıca binlerce insana hizmet verecek anlık seyyar tuvaletler de bu binaların içinde ve bahçesinde alt yapı olarak oluşturulmuştur. Bu yöntem ile deprem zamanında okuldan kaçmak yerine okula sığınmak bilinci tüm Japonlarda oluşmuştur. Umarım bizde de böyle olur. Ayrıca şimdi bazı yöneticiler tarafından futbol stadyumlarının geçici barınma yapıları olarak kullanılması konuşuluyor. Halbuki insanın kendi evinin yakınında bir yerde geçici barınması kadar doğal ve güzel bir şey yoktur. Üstelik bu okul binalarındaki yiyecek stoku her yıl Ramazan ayında mahalleli tarafından yenilenerek o yiyeceklerin kendilerine ait olduğu ve nerede stoklandığı bilgisi hep taze tutulabilir tarihi geçmemiş eski gıdalar da muhtaç insanlara dağıtılabilir.

Talebelere mesajım: Sizden önceki insanlar hata yaptığı için veya dürüst işler çıkarmadığı için sizler bugün içinde bulunduğunuz binaların yıkılmasından korkuyorsunuz. Siz de aynı hataları yaparsanız sizin çocuklarınız da içinde bulunacakları binaların altında kalarak ölmekten hep korkacaklar. Bu kötü zinciri kıracak olanlar sizlersiniz. Başarabilir, dürüst, iyi ve bilgili insanlar olabilirsiniz. Size güveniyorum

Dr. Öğr. Ü. Ferhat PAKDAMAR

Deprem Uzmanı